Doorgelicht: AD | Gezocht: vijf vrijwilligers voor een basisinkomen van 1000 euro per maand

Gezocht: vijf vrijwilligers voor een basisinkomen van 1000 euro per maand
Duizend euro, acht maanden lang, zonder voorwaarden, om uit de sores te komen. De stichting Collectief Kapitaal heeft het klaarliggen voor vijf mensen, maar geld weggeven blijkt moeilijker dan het lijkt.
Ruben Koops 23-03-21, 07:15

Het ‘basisinkomen’, een speerpunt van het communisme, dit artikel belooft wat.

Die 40.000 euro bij elkaar krijgen was eigenlijk het makkelijkste, zegt Denise Harleman (34). Het kostte heel wat telefoontjes, maar op een spaarrekening van de stichting Collectief Kapitaal staat het bedrag te wachten. 98 mensen hebben het ­samen opgehoest, om een bijzonder experiment dat in de coronalockdown werd geboren een kans te geven.

Het klinkt zo eenvoudig. Eind april 2020 zet Collectief Kapitaal een inschrijfformulier op de website. Iedereen die zich bestaansonzeker voelt, mag zich aanmelden, waarna een notaris vijf gelukkigen inloot en het experiment kan beginnen. De deelnemers ontvangen 1000 euro per maand, acht maanden lang, en delen hun ervaringen met Collectief Kapitaal over hoe dit hun leven beïnvloedt.

Toch is het project bijna een jaar nadat het geld bijeen is gebracht, nog steeds niet begonnen. Zelfs voor initiatiefnemer Denise Harleman blijkt geld weggeven zonder voorwaarden een lastige klus. Vanuit haar ervaring als creatieve ondernemer bedacht Harleman vaker bijzondere projecten, als zakelijk directeur van kunstenaar Adelheid Roosen bijvoorbeeld, als docent bij de kunstopleidingen van de HvA, of als zakelijk ­leider van theatergezelschappen. Maar dit slaat alles.

Geld weggeven als ‘bijzonder project’, dat slaat inderdaad alles.

Met de stichting wil Harleman iets praktisch doen met een thema dat denkers, wetenschappers en politici de laatste jaren bezighoudt: het basisinkomen. De versimpelde gedachte achter het basisinkomen is dat als iedereen een vast bedrag ontvangt om van te leven, zonder tegenprestatie, niemand zich meer zorgen hoeft te maken over de eerste levensbehoeften. Het wegnemen van de angst voor armoede maakt mensen – en daarmee de hele samenleving – gelukkiger, is het idee.

Deze zin vat het probleem van een basisinkomen gelijk bij de horens: iets ontvangen zonder daar iets tegenover te hoeven stellen, dat klinkt te goed om waar te zijn en dat is het dan uiteraard ook. Dat dit initiatief überhaupt van de grond gekomen is, is al bedenkelijk. Om de vraag te beantwoorden of dit idee een kans van slagen heeft, vergt niet meer dan een telefoontje met de eerste de beste econoom die gelijk de vraag zal stellen waar dit basisinkomen van gefinancierd moet worden. En het antwoord op die vraag is al nog makkelijker te beantwoorden: van belastinggeld.

Zinvol en nodig
Het waren financiële sores die Harleman aan het denken zetten. Vorig jaar aan het begin van de eerste lockdown zat ook zij met haar man en kind plotseling thuis, terwijl de wereld onder invloed van de pandemie tot stilstand kwam. ,,Iedereen leek zich vast te klampen aan hoopvolle momenten, zoals zingen op het balkon of boodschappen doen voor elkaar. Ik dacht vooral: dit wordt een ramp. Hoe groot zal de groep mensen zijn die door corona financieel gezien enorm onderuitgaat?’’

Harleman, die zichzelf ‘nogal impulsief’ noemt, besprak haar gevoel om iets te willen betekenen met mensen in haar netwerk. Zo ontstond het idee om er een nieuw project van te maken, om gezamenlijk geld bij elkaar te brengen en dat terecht te laten komen op plekken waar dat zinvol en nodig is. Maar dan wel met een vernieuwende ­aanpak, waardoor mensen op een andere manier naar ­inkomen en bestaanszekerheid gaan kijken.

Naïef zou een betere duiding zijn. Dit is ook precies waarom het communisme zo makkelijk voet aan de grond krijgt. Mensen die oprecht iets goeds willen doen voor een ander, worden misleid door de media of zelfs vanuit hun opleiding door valse beloftes. Zonder het te beseffen omarmen ze communistisch gedachtengoed. De term ‘useful idiots‘ is hier van toepassing: goedwillende mensen worden misbruikt om onbewust een politieke agenda, in dit geval een communistische, te bevorderen.

,,De toeslagenaffaire laat zien wat er kan gebeuren als de overheid volledige controle wil over de besteding van geld aan burgers’’, zegt Harleman. ,,Wij willen het tegenovergestelde uitwerken: dat vertrouwen de basis kan zijn van hulp. Ons uitgangspunt is dus niet dat er sowieso een percentage deelnemers fraudeert en dat we de verdeling van het geld daarop moeten baseren.’’

Er is blijkbaar wel een besef dat totale controle door de overheid misschien niet zo’n goed idee is, maar vervolgens wordt de naïviteit nog wat verder opgeschroeft door aan te nemen dat er niet gefraudeerd wordt.

Geldproblemen
Niet alleen tijdens de lockdown, maar ook eerder in haar leven voelde Harleman de verwoestende impact van sores om geld. Haar vader was eigenaar van een ­bedrijf dat kansspelautomaten en jukeboxen produceerde, maar in de jaren 90 ging het steeds slechter. Uiteindelijk ging haar vader failliet.
,,Er waren schulden, er ontstond thuis stress, vakanties verdwenen, het had een ontwrichtend effect op ons ­gezin’’, zegt ze. ,,Misschien had mijn vader, als hij tijd en ­financiële hulp had gekregen na het faillissement, de rust gehad om iets anders te proberen. Die kans kreeg hij niet.’’

Later in haar leven, toen Harleman als afgestudeerd theaterwetenschapper parttime aan de slag kon bij een klein gezelschap, sprong haar schoonmoeder bij. ,,Dit was mijn kans om ertussen te komen in de culturele sector. Zij gaf mij een halfjaar 500 euro per maand, zodat ik niet ­financieel hoefde te puzzelen, maar even vol voor mijn nieuwe baan kon gaan. Zij gaf mij rust in mijn hoofd.’’

Geen selectiecriteria
De afgelopen jaren is al weleens geëxperimenteerd met het basisinkomen, maar nog niet eerder in zo’n vrije opzet zoals Harleman en de 98 gevers voor ogen hebben. Zo wordt er vooraf geen doelgroep bepaald van mensen die in aanmerking komen voor de regeling. Alle Amsterdammers, of alle bewoners van één wijk – dit moet nog worden uitgewerkt – kunnen deelnemen.

Collectief Kapitaal hanteert vooraf ook geen selectiecriteria, zoals een maximum inkomen of een vermogenstoets om een groep over te houden van mensen die écht arm zijn. ,,We gaan het niet toetsen. Wie zich als bestaansonzeker identificeert mag meedoen’’, zegt Harleman. ,,Iemand die misschien nog wel een beetje inkomen heeft, maar in scheiding ligt en studerende kinderen heeft, komt nergens voor in aanmerking als hij of zij bij de overheid aanklopt. Wij gaan dus geen regels hanteren, want dan worden we een soort overheid 2.0.’’

Het AD benoemt weliswaar dat er al eerder van dit soort projecten gedaan zijn, maar vermeldt niet dat die allemaal negatief uitpakten (bron) en wel om de eenvoudige reden: indien men geld ontvangt, zonder daar iets voor te hoeven doen, waarom zou men dan nog gemotiveerd zijn om te werken? En waar komt dit ‘gratis’ geld dan vandaan? Een basisinkomen is een vorm van inkomensnivellering, wat er op neer komt dat sommige mensen meer moeten geven dan anderen. Dit universum kent een wetmatigheid van oorzaak en gevolg. Geen verlies, geen gewin. Als men iets ontvangt, moet daar iets tegenover staan.

Experimen­ten met het basisinko­men zijn op veel plekken niet van de grond gekomen
Diezelfde overheid maakt het de stichting overigens niet makkelijk. Harleman: ,,Experimenten met het basisinkomen zijn op veel plekken niet van de grond gekomen, ­omdat regelgeving het moeilijk maakt om zomaar geld weg te geven.’’

Allereerst is er de kansspelbelasting. Omdat de deelnemers geselecteerd worden via een trekking bij een notaris, kan de regeling gezien worden als inkomsten uit een spelletje. Daarnaast moet mogelijk schenkbelasting worden afgedragen, omdat deelnemers belastingtechnisch gezien een gift ontvangen.
En dan zijn er nog de strenge uitkeringsnormen, die ­eisen dat bijstandsgerechtigden bijna elke euro die ze ­extra ontvangen, afdragen. Denk aan de gemeente die de waarde van een wekelijkse tas boodschappen opeiste van een uitkeringsgerechtigde, en hier bij de rechter 7000 euro voor terugvorderde.
Regels en eisen zijn wat Harleman betreft deel van het probleem, in plaats van de oplossing. ,,Je komt erachter dat ons huidige systeem feitelijk een onwenselijke situatie in stand houdt. Er wordt ons continu voorgehouden dat we in een participatiesamenleving leven, maar nu wij werkelijk willen participeren gaan de seinen op rood.’’

Dat mevrouw Harleman inziet dat veel regels en eisen problemen veroorzaken, schept hoop dat wellicht ooit het besef doordringt dat het communistische gedachtengoed niet goed is voor de mensheid.

Belastingvrij
Toch lukt het steeds om een gaatje te vinden waardoor het project, dat nu al een jaar duurt, dichter bij de start komt. Collectief Kapitaal heeft van de Belastingdienst uiteindelijk toch een zogenoemde Anbi-status gekregen, zodat geld belastingvrij geschonken mag worden. Harleman zit binnenkort met wethouder Rutger Groot Wassink aan tafel om te praten over de beperkingen rond de bijstand. ,,Ik ben een ontzettende fan van een sterke overheid, maar die moet zich gaan realiseren dat het systeem niets is zonder de mensen die erin functioneren.’’

Als het project is afgelopen, verwerkt Harleman de ervaringen van de deelnemers en de donors in een cursuspakket, zodat andere gemeenten en collectieven ook kunnen experimenteren met het basisinkomen.

Fans van een ‘sterke’, lees ‘alles beheersende’ overheid, zijn uiteraard voorstanders van een basisinkomen. Communisten streven naar een zo ‘sterk’ mogelijke overheid die alle aspecten van de maatschappij beheerst en met zo’n basisinkomen maak je burgers natuurlijk zeer afhankelijk van de overheid.