Vanwege de zware censuur vertrouwt het publiek in China vaak op burgerjournalisten om hen te informeren. Een treffend voorbeeld is burgerjournaliste Zhang Zhan die werd vervolgd voor haar onthullende kijk op Wuhan in de eerste fase van wat uiteindelijk een wereldwijde pandemie zou worden.
In februari 2020 reisde Zhang naar Wuhan, het epicentrum van de uitbraak van het coronavirus. Ze heeft een onuitwisbare bijdrage geleverd aan ons begrip van wat er in die periode in Wuhan is gebeurd en de afschuwelijke tol die de uitbraak in de stad eiste. In drie maanden tijd plaatste ze 122 YouTube-video’s, waarvan ze de eerste de titel “Mijn eis voor het recht op vrije meningsuiting” meegaf. Toen ze op 1 februari 2020 in Wuhan aankwam, herinnerde ze zich later: “Er was geen enkele levende ziel te bespeuren. Het voelde alsof ik op een filmset was terechtgekomen vlak nadat de opnames waren afgelopen en iedereen de set had verlaten. De wereld voelde niet echt aan.” Haar video’s bevestigden de chaos in de ziekenhuizen. Ze kreeg het bevel te stoppen met filmen maar trok in februari en maart verder door de stad en postte wat ze had gezien. Ze bleef haar bevindingen verspreiden via sociale media totdat haar communicatiekanalen werden afgesneden. In mei 2020 werd ze gearresteerd.
In december 2020 werd mevrouw Zhang veroordeeld tot vier jaar gevangenisstraf op grond van de beschuldiging van “ruzie stoken en onrust veroorzaken”, een methode die door de Chinese overheid maar al te vaak wordt gebruikt om de vrije meningsuiting de kop in te drukken. Onlangs hebben haar naaste familieleden alarmerende berichten uitgestuurd om de rest van de wereld te laten weten dat haar gezondheid erg is verslechterd en dat ze op sterven na dood is. Zhang vertelde haar moeder dat ze haar hongerstaking in de gevangenis niet zal beëindigen totdat de rechtbank haar naam zuivert. Haar broer zei in een bericht op sociale media dat zijn zus, die 1m80 groot is, nu nog amper 40 kg weegt. Hij is bang dat ze de winter niet zal overleven. Haar moeder sprak voor het laatst met mevrouw Zhang tijdens een videogesprek op 28 oktober en vertelde aan ‘Radio Free Asia’: “Ze kan niet meer lopen zonder hulp, en haar hoofd blijft hangen als ze praat. Het zal niet goed aflopen als ze niet voorwaardelijk vrijgelaten wordt.” Ze voegde eraan toe: “Ik heb een paar uur aan een stuk gehuild nadat het gesprek werd beëindigd”.
Een cascade van doofpotaffaires
Zhang’s arrestatie en opsluiting maken deel uit van China’s grootschalige doofpotaffaire waar momenteel de hele wereld het slachtoffer van is geworden.
In december 2019 probeerden functionarissen in Wuhan informatie over de uitbraak van het virus te verbergen. Toen acht artsen hun bezorgdheid uitten over de ziekte, werden ze gestraft. De bekendste onder hen is Li Wenliang die nadat hij werd gesanctioneerd, terug aan het werk ging en uiteindelijk zelf bezweek nadat hij het virus had opgelopen.
Een tweede coverup vond begin januari 2020 plaats, toen Chinese topambtenaren in alle talen bleven zwijgen over de besmettelijkheid van COVID-19. Het publiek werd pas op 20 januari op de hoogte gebracht. De dag daarvoor had nog een gigantisch voedselbanket plaatsgevonden in Wuhan waaraan maar liefst 40.000 gezinnen nietsvermoedend hadden deelgenomen. Het was tevens een poging om in het ‘Guinness Book of Records’ te komen. Met het oog op het ‘behoud van de orde en stabiliteit’ koos de overheid ervoor om het evenement gewoon te laten doorgaan hoewel ze op dat moment al wisten van de overdracht van het virus. Daarnaast hadden op dat moment al meer dan 5 miljoen Chinezen Wuhan verlaten op weg naar naasten en familie in zowat alle uithoeken van de wereld om samen het Chinese nieuwjaar te vieren.
Een derde doofpotaffaire betrof de herhaalde pogingen om het onderzoek naar de oorsprong van de pandemie te dwarsbomen en hun pogingen om bronnen buiten China de schuld te geven.
QR-codes als een gereedschap voor verdere onderdrukking
Op vrijdag 5 november probeerde Xie Yang, Zhang’s advocaat, naar Shanghai te vliegen om met Zhang’s moeder te praten maar hij werd op de luchthaven tegengehouden. Xie’s QR-code op zijn mobiele telefoon werd plotseling rood zonder duidelijke reden. Hij beweert dat de autoriteiten zijn gezondheidsinformatie op zijn mobiele telefoon hebben gemanipuleerd om te voorkomen dat hij naar Shanghai zou kunnen reizen.
De QR-codes maken deel uit van China’s officiële systeem voor het traceren van contacten. Ze waarschuwen gebruikers en autoriteiten wanneer iemand in nauw contact komt met een besmette patiënt. Mensen kunnen enkel reizen als hun code groen is, wat betekent dat ze gezond zijn, maar de autoriteiten kunnen de kleur van de code willekeurig veranderen. Als gevolg van zijn rode code, mocht Xie Yang de stad niet verlaten. Maar na twee dagen werd zijn gezondheidscode weer groen, opnieuw schijnbaar zonder reden. Xie zei dat de autoriteiten misbruik maken van pandemie-preventiemaatregelen om burgers te onderdrukken.
Xie Yang: “ze gebruiken nu de gezondheidscode van de burgers rechtstreeks als een controlemiddel. Voor de CCP is dit het goedkoopste model om de controle in stand te houden. Als we geen juridische stappen ondernemen, zal dit in de toekomst waarschijnlijk op grote schaal worden toegepast”.
Xie zei dat hij zal proberen zo snel mogelijk weer naar Shanghai te reizen om alsnog Zhang’s moeder te ontmoeten en dat hij juridische stappen zal ondernemen tegen de autoriteiten die zijn gezondheidscode hebben gemanipuleerd.
