Al voor de start van de missie van het WHO-team van deskundigen naar Wuhan (China) was er kritiek op het onderzoek naar de oorsprong van COVID-19. Critici twijfelden aan de integriteit van China bij het ondersteuning van het onderzoek en aan de belangen van tenminste één lid van het WHO-onderzoeksteam. Nu het team zijn missie heeft afgerond, en de eindverklaringen van verschillende teamleden niet in dezelfde richting wijzen, zwelt de kritiek verder aan. 

Professor Dominic Dwyer, een Australische virusdeskundige die deel uitmaakt van het team, vertelde aan Reuters op zaterdag dat China tijdens hun onderzoek geweigerd heeft ruwe gegevens te overhandigen over vroege gevallen van COVID-19. Het WHO-team had gevraagd om ruwe patiëntgegevens over 174 specifieke gevallen uit de vroege fase van de uitbraak in de stad Wuhan in december 2019. Professor Dwyer vertelde Reuters dat de Chinezen weigerden deze cruciale informatie te overhandigen en alleen de resultaten van hun eigen onderzoek werden verstrekt.

“In een ideale wereld onderzoek je het patiënt voor patiënt … En dat is de standaardprocedure voor een onderzoek naar een uitbraak. In dit geval gaven de Chinezen ons alleen hun resultaten. We hoopten de ruwe gegevens te mogen inkijken.” zei Professor Dwyer aan Reuters.

Het gebrek aan ruwe gegevens bemoeilijkt de pogingen van de deskundigen om te begrijpen hoe de uitbraak eigenlijk is begonnen, wat ook de sleutel zou kunnen zijn om in de toekomst soortgelijke uitbraken te helpen voorkomen. Professor Dwyer zei: “Waarom dat niet is gebeurt, zou ik niet kunnen zeggen. Of het politiek is, of tijdsgebrek, of dat de procedure te ingewikkeld is … en of er nog andere redenen zijn waarom de gegevens niet beschikbaar zijn, weet ik niet. Men kan alleen maar speculeren.” Hij zei ook dat deze gegevens met name belangrijk waren omdat er maar de helft van deze vroege gevallen een rechtstreekse link had met de Huanan dierenmarkt waar het virus aanvankelijk werd ontdekt. De andere gevallen waren nooit naar de Huanan dierenmarkt geweest en hadden ook geen contact gehad met iemand anders die er was geweest. Professor Dwyer zei dat hij hoopt dat de regering de gegevens later alsnog beschikbaar zal stellen.

De Nederlandse viroloog Marion Koopmans, die ook deel uitmaakte van het team, nuanceerde het voorval en noemde het “een storm in een glas water”. Volgens haar heeft het allemaal te maken met de manier hoe vooral de VS, een beschuldiging uitspreekt richting China over een gebrek aan transparantie in het onderzoek. In een interview met de NOS zei ze hierover: “Volgens mij is dit vooral politiek ingestoken vanuit de VS dat er op wil wijzen dat China niet open is … Zelf voel ik me geen speelbal. Als ik zou merken dat er barricades opgeworpen zouden worden dan zou ik dit niet meer doen.”

Het Witte Huis zei zaterdag in een verklaring dat het “diep bezorgd is over het WHO-rapport over de missie naar China”. Nationaal veiligheidsadviseur van de VS, Jake Sullivan, riep China op om alle gegevens uit de eerste dagen van de uitbraak beschikbaar te stellen. Hij zei dat het noodzakelijk is dat het rapport onafhankelijk is en vrij van “manipulatie door de Chinese autoriteiten”.

Mogelijke belangenvermenging binnen het team?

Zoöloog Peter Dashak, die ook deel uitmaakte van de WHO-missie in Wuhan, verstuurde een tweet op zaterdag waarin hij duidelijk maakte hoe hij het verblijf in Wuhan had ervaren. Hij prees de openheid van de Chinezen tijdens hun onderzoek in Wuhan en zei: “Er was vertrouwen en openheid van mijn Chinese collega’s”. Hij voegde eraan toe dat het team tijdens hun verblijf in Wuhan toegang had gekregen tot ‘cruciale gegevens’.

Dr. Dashak’s deelname aan het team van WHO-deskundigen, ging vorig jaar al gepaard met de nodige controverse. In een verklaring, die in februari 2020 werd gepubliceerd in ‘The Lancet’, werden de “samenzweringstheorieën die suggereren dat COVID-19 geen natuurlijke oorsprong heeft” veroordeeld. De verklaring werd opgesteld door 27 prominente wetenschappers, en werd georganiseerd door medewerkers van EcoHealth Alliance, een non-profitorganisatie uit New York waarvan Peter Dashak de voorzitter is. In de Lancet-verklaring stond: “Wij spreken met één stem … Wij verklaren dat er geen concurrerende belangen zijn.”

Uit e-mails, verkregen door ‘U.S. Right to Know’, blijkt dat Dashak de Lancet-verklaring zelf heeft opgesteld, en dat het zijn bedoeling was dat deze “niet identificeerbaar zou zijn als afkomstig van een bepaalde organisatie of persoon” maar veeleer zou worden gezien als “gewoon een brief van vooraanstaande wetenschappers“. Daszak schreef dat hij “de schijn van een politieke verklaring wilde vermijden.”

EcoHealth Alliance zou eerder miljoenen dollars aan financiering van de Amerikaanse belastingbetaler hebben ontvangen waarmee overzeese laboratoriumexperimenten werden gefinancierd om coronavirussen genetisch te manipuleren. Deze experimenten zouden ook zijn uitgevoerd in samenwerking met wetenschappers van het Chinese instituut voor virologie in Wuhan, het bewuste laboratorium dat onder vuur kwam te liggen als een mogelijke bron voor de uitbraak van het virus.

Dr. Daszak werkte jarenlang samen met Dr. Shi Zhengli, die aan het hoofd staat van het Chinese instituut voor virologie in Wuhan. Beiden hadden ook al eerder samengewerkt aan het traceren van SARS-virussen bij vleermuizen na de SARS-uitbaak in China van 2003. In een eerdere tweet weerlegde Daszak alle beschuldigingen van een lek in het Wuhan-lab als een mogelijke oorzaak van de uitbraak van het virus.

Een laboratoriumincident als oorzaak van de uitbraak?

Op 9 februari, vlak voor het vertrek van het WHO-team uit Wuhan, zei Peter Ben Embarek, hoofd van de WHO-missie tijdens een persconferentie dat verder onderzoek nodig zal zijn om de oorsprong van het virus te achterhalen, en om te achterhalen of het virus al dan niet rechtstreeks van dieren op mensen is overgebracht. Maar over de theorie van een lek uit een laboratorium zei hij: “De bevindingen van het WHO-team suggereren dat de hypothese van een laboratoriumincident hoogst onwaarschijnlijk is… en daarom vormt dit geen hypothese voor toekomstige studies naar het achterhalen van de oorsprong van het virus.”

Maar ook deze stelling werd nadien door het hoofd van de WHO, Directeur-generaal Tedros Adhanom Ghebreyesus tegengesproken. Tedros leek afgelopen donderdag de opmerkingen van Embarek te betwisten en zei dat meer onderzoek naar een laboratoriumlek gerechtvaardigd is.

Tedros merkte op: “Het onafhankelijke team van deskundigen dat de oorsprong van het COVID-19-virus moet onderzoeken, heeft zijn reis naar China beëindigd … Het team van deskundigen werkt nog aan zijn eindverslag en wij kijken uit naar zowel het verslag als een volledige briefing.” Hij vervolgde met te zeggen: “Er zijn vragen gesteld over het feit dat bepaalde hypothesen terzijde zijn geschoven. Ik wil duidelijk maken dat alle hypotheses open blijven en verder moeten worden onderzocht”. Tedros ging hier niet verder op in.