Auteur: Roger Garside

Als jonge Britse diplomaat in Peking was ik getuige van de dood van Mao en de geboorte van het hervormingstijdperk. Terwijl de Chinese Communistische Partij in de loop van de volgende 30 jaar een strategie van overgang naar een markteconomie nastreefde, met spectaculaire resultaten, vond ik het redelijk om aan te nemen dat in China, zoals in veel landen, economische liberalisering en de toename van eigendom tot politieke verandering zou leiden.

Toen ik merkte dat het regime de overgang had stopgezet, kwam ik tot de conclusie dat het dat juist had gedaan omdat het vreesde dat verdere economische liberalisering politieke verandering zou teweeg brengen, hetgeen haar politieke monopolie zou ondermijnen.

Onlangs keek ik met toenemende bezorgdheid toe hoe de Verenigde Staten en hun bondgenoten zich vastklampten aan de illusie dat het regime onder leiding van Xi Jinping gewoon een autoritaire concurrent was, alsof we verwikkeld waren in een welgemanierd spel dat werd gespeeld volgens regels die door beide partijen werden geaccepteerd. Pogingen om democratische landen uit hun zelfgenoegzaamheid te wekken, werden niet gevolgd. Ik besloot dat mijn beste bijdrage zou zijn om een ​​boek te schrijven dat de ware aard van het regime zou onthullen, en wat er op het spel staat in onze strijd ermee.

Terwijl ik dat deed, zag ik steeds meer bewijzen dat het communistische regime niet autoritair, maar totalitair is. Historicus Robert Conquest definieerde een totalitaire staat als een staat die geen grenzen aan zijn gezag erkent in welke sfeer dan ook van het openbare of privéleven, en die autoriteit uitbreidt tot elke mogelijke lengte.

De grondwet van China stelt de Communistische Partij boven de wet en kent geen grenzen aan haar gezag. En door het internationaal recht in de Zuid-Chinese Zee te negeren, een internationaal verdrag te verscheuren om de politieke vrijheid in Hong Kong uit te bannen en genocide te plegen in Xinjiang, heeft het regime zonder enige twijfel aangetoond dat het zijn gezag uitbreidt tot elke mogelijke lengte. In januari 2013 definieerde Xi het doel van de partij als “een toekomst waarin we het initiatief zullen winnen en de dominante positie zullen bemachtigen.”

Xi heeft voor China ook het wereldleiderschap op het gebied van artificiële intelligentie tot doel gesteld. We kunnen niet het risico nemen dat technologieën met een dergelijke macht worden gehanteerd door een totalitair regime dat streeft naar wereldwijde dominantie. Daarom moeten de VS en hun bondgenoten de verandering van regime in China tot het hoogste doel van hun strategie jegens dat land maken. Dit is geen doel dat regeringen openlijk kunnen uitspreken, maar het is er een dat ze actief zouden moeten nastreven.

Veel lezers zullen hier vol ongeloof voor terugdeinzen. Hoe kunnen we veronderstellen dat de Communistische Partij die China heeft getransformeerd van maoïstische armoede naar de op een na grootste economie ter wereld vatbaar zou kunnen zijn voor een verandering van regime?

Zo’n ongeloof getuigt van het narratief over het Chinese succesverhaal dat we al decennia lang worden gevoed, door het regime zelf en door al diegenen, in het bedrijfsleven of op andere gebieden, die een aandeel hebben in dat narratief. Het is evenwel slechts een deel van het ware beeld. Bovendien wordt onze kijk op de toekomst vaak gevormd door traagheid: we zijn van nature geneigd te denken dat de wereld blijft zoals hij is. Wie voorspelde in januari 1991 dat voordat het jaar voorbij was, de Sovjet-Unie en haar Communistische Partij zichzelf zouden ontbinden?

Maar zelfs als regimeverandering mogelijk is, welk recht hebben we dan om China te dicteren hoe het moet worden bestuurd? Zo’n reactie is gebaseerd op een misverstand. Ons doel zou niet moeten zijn om China te dicteren hoe het wordt bestuurd, maar om de Chinezen die verandering willen, aan te moedigen en in staat te stellen dit doel te bereiken.

Ik volg de ontwikkelingen in China sinds 1958. Ik had twee diplomatieke posten in Peking en heb tien jaar gewerkt aan de grenzen van politiek-economische veranderingen in Rusland, Hongarije, Vietnam en Tanzania. Ik bestudeer China elke dag urenlang. Alles wat ik heb geleerd, overtuigt me ervan dat regimeverandering in China niet alleen mogelijk is, maar ook noodzakelijk.

Ik zie bewijzen dat dit totalitaire regime uiterlijk sterk maar innerlijk zwak is, en dat een groot deel van de Chinese elite diep gekant is tegen de koers die meneer Xi inzet. Ze erkennen dat economische hervormingen zonder politieke verandering problemen hebben veroorzaakt die China als natie schaden en een risico vormen voor hun eigen belangen. Paradoxaal genoeg ligt hun hoop op het behoud van hun eigen rijkdom en macht juist in radicale politieke verandering.

De uiterlijke kracht van de partij – haar controle over een economie die buitengewoon succesvol is geweest – is duidelijk. De meest fundamentele zwakte is dat het afhangt van controle, niet van vertrouwen.

Gebeurtenissen in 2020 toonden aan dat zelfs de plannen voor een recordbrekende aandelenopbrengst van de meest succesvolle Chinese ondernemers, degenen die enorme fortuinen hebben vergaard en een zakelijk imperium hebben opgebouwd in fintech of e-commerce, op het laatste moment kunnen worden geannuleerd of hun fortuin in beslag genomen, door politiek dictaat.

De dynamische particuliere sector in China en de grote middenklasse, die eigendom bezit, goed opgeleid, genetwerkt en ondernemend is, worden alle politieke rechten ontzegd. Een Chinese ondernemer mag een Maserati besturen en zijn zoon naar Harvard sturen, maar hij blijft een politieke slaaf. Het economische succes van het land is niet te danken aan het socialisme, maar aan de energie en het ondernemerschap van het Chinese volk – en het volk heeft niet het recht om zijn heersers te kiezen of te ontslaan. Zo’n politiek wekt wantrouwen en wrok, en is een bron van zwakte.

Geen wonder dat volgens de gepubliceerde cijfers de afgelopen 10 jaar het budget van het regime voor interne veiligheid groter is dan dat voor defensie. Het heeft meer angst voor interne ontevredenheid dan voor zijn externe vijanden.

Als we verder kijken dan het eigen verhaal van succes en zelfvertrouwen van het regime, ontdekken we dat de zogenaamd almachtige partij de kracht mist om een ​​hele reeks diepgewortelde en aanhoudende problemen aan te pakken.

In het afgelopen decennium was het indrukwekkend hoge tempo van de economische groei afhankelijk van het oppompen van krediet totdat de bedrijfsschuld een niveau heeft bereikt dat gevaarlijk is voor China en een risico voor de wereldeconomie. Het regime schrikt terug uit angst voor wijdverbreide wanbetalingen en massale werkloosheid. Bij gebrek aan vertrouwen van het volk en democratische legitimiteit is het bang voor de politieke gevolgen van de actie waarvan het weet dat het essentieel is om de economie weer gezond te maken.

De publieke sector is sclerotisch en verlieslatend, maar het regime zal de dynamische en winstgevende particuliere sector niet laten uitbreiden, omdat het vreest dat dit haar politieke monopolie zou ondermijnen. Om onrendabele staatsbedrijven te beschermen, behoudt de staat het eigendom van de grote banken, zodat zij ze kan dwingen die ondernemingen te steunen. Zonder financiering van staatsbanken, doen particuliere bedrijven een beroep op schaduwbankieren, waar praktijken niet transparant zijn en de risico’s de berekening door de toezichthouders tarten.

Dit zijn slechts enkele voorbeelden van de gevolgen van het halverwege stoppen van de overgang naar de vrije markt om politieke redenen, van een gedeeltelijke economische liberalisering zonder enige politieke hervorming. Maar de gevolgen van deze inherent foutieve strategie gaan veel verder dan de economie. Zo is er bijvoorbeeld een officieel erkende morele crisis, die grotendeels wordt veroorzaakt doordat partijfunctionarissen en hun zakenvrienden opzettelijk rijk worden door corruptie.

Xi’s anticorruptie-streven heeft de symptomen aangepakt, niet de oorzaken, omdat de oorzaken systemisch zijn, zoals het vertrouwen op corruptie om de loyaliteit van ambtenaren aan een niet-gekozen regime te behouden. De oorzaken kunnen alleen worden uitgeroeid door systemische hervormingen, zoals het opzetten van een onafhankelijke rechterlijke macht en een vrije pers, die een gruwel zijn voor Xi. Zonder systeemhervormingen kan het regime alleen maar sleutelen aan problemen, en ze niet effectief aanpakken.

Er zijn sterke aanwijzingen dat veel leden van de goed opgeleide en machtige elite deze problemen begrijpen en erkennen dat ze niet kunnen worden opgelost zonder een verandering van het politieke systeem.

Hier noem ik slechts twee bewijsstukken. Ten eerste, in 2011-2012, speelde Li Keqiang, toen vice-premier, nu premier, een beslissende rol in het grootste samenwerkingsproject ooit tussen de Chinese regering en de Wereldbank. Dit resulteerde in China 2030, een veelomvattend, verreikend rapport dat in voldoende versluierde taal aangaf dat het regime pluralisme zou moeten omarmen en zijn verstikkende greep op de samenleving zou moeten versoepelen als China de ‘middeninkomensval’, die Latijns-Amerika en Noord-Afrika in de val hadden gelokt, wilde vermijden.

Ten tweede, in februari 2020, toen het coronavirus in China doorbrak, publiceerde een van de belangrijkste grondwetswetenschappers van het land, Xu Zhangrun, een lang essay waarin hij beweerde dat het huidige staatsbestel van China lijdt aan ‘systemische impotentie’ en concludeerde dat de enige manier waarop het land kan floreren erin bestaat “een politiek te voeren die de constitutionele democratie omarmt en een echte volksrepubliek bevordert”.

De schadelijke gevolgen van het uitblijven van politieke hervormingen worden steeds duidelijker in de internationale betrekkingen van China. Onder Xi heeft het regime strategieën nagestreefd, zoals massale diefstal van industriële eigendom, veronachtzaming van het internationaal recht en het negeren van haar internationale verdragsverplichtingen, die hebben geleid tot een ommekeer in de houding tegenover het regime.

De schuld hiervoor ligt gedeeltelijk bij de overmoed van Xi, maar het heeft ook een systemische dimensie: een totalitair regime is institutioneel niet in staat om te anticiperen op de reactie van democratische samenlevingen en de kracht die inherent is aan hun waarden en instellingen te begrijpen. Het meest schadelijke voorbeeld hiervan voor de Chinese communisten is de manier waarop ze het sterkste land ter wereld, de VS, hebben veranderd van goedaardige partner in verdachte tegenstander. Maar het is ook onheilspellend voor hen dat de publieke opinie in een land als Canada, dat zo vredig en afgemeten is in haar opvattingen, zich ook zo heeft ontwikkeld.

Toen twee Canadese burgers, Michael Kovrig en Michael Spavor, in China werden vastgehouden na de arrestatie van Huawei-directeur Meng Wanzhou, moest ik denken aan de zaak van de Britse journalist Anthony Gray, die van 1967 tot 1969 in Peking werd gegijzeld. Ik vergeet nooit het korte consulaire bezoek dat ik hem mocht brengen, aangezien hij twee jaar eenzame opsluiting heeft moeten doorstaan.

Het was schokkend dat Lu Shaye, de toenmalige ambassadeur van China in Canada verwees naar de detentie van de twee Michaels als ‘vergelding voor de detentie van Meng door Canada’. Maar alle ‘wolf warrior’ diplomatie van China vertoont dezelfde roekeloze minachting voor normen van internationaal gedrag zoals die tijdens de Culturele Revolutie werd getoond, en het suggereert geen zelfvertrouwen. De hierboven geciteerde Xu Zhangrun is niet de enige die gelooft dat China de constitutionele democratie moet omarmen om een ​​einde te maken aan haar “wereldwijde en historische isolement” en “om haar imago als verantwoordelijke grootmacht te herstellen”.

Ik beweer dat velen in de elite niet alleen erkennen dat de problemen van China niet kunnen worden opgelost zonder een verandering van politiek systeem, maar ze zijn er ook van overtuigd dat hun beste hoop om hun eigen rijkdom en macht te verdedigen, paradoxaal genoeg is om het land te leiden tot systemische verandering.

Hoe kunnen de VS en hun bondgenoten voorwaarden scheppen om regimeverandering in China mogelijk te maken?

De aanhoudende groei van de Chinese economie hangt in belangrijke mate af van de voortdurende toegang tot ’s werelds reservevaluta’s, het internationale banksysteem, de diepste kapitaalmarkten, de grootste kapitaalpools en de grootste centra voor wetenschappelijke en technologische ontdekking, die allemaal worden gecontroleerd door de VS en zijn bondgenoten. Dit geeft ons geopolitieke superioriteit, die we kunnen gebruiken om de voorwaarden voor verandering te creëren. We moeten deze kracht op een gefaseerde manier exploiteren die verandering stimuleert en een prijs oplegt aan de huidige koers.

De VS hebben een begin gemaakt met hun wetgeving die bedrijven de toegang tot de Amerikaanse kapitaalmarkten zal ontzeggen wanneer die de wettelijk vereiste financiële informatie niet aan investeerders verstrekken (zoals alle Chinese bedrijven trouwens doen), en door bedrijven die banden hebben met het Chinese leger de toegang tot Amerikaanse technologie te ontzeggen. Ook de EU moet nu een begin maken door af te zien van de ratificatie van haar uitgebreide investeringsovereenkomst met China.

In mijn nieuwe boek illustreer ik hoe een regimeverandering naar China zou kunnen komen door een staatsgreep, gevolgd door de lancering van een overgang naar democratie. Ik vertel hoe premier Li Keqiang, vicepremier Wang Yang en vicepresident Wang Qishan samenzweren om Xi uit zijn ambt te verwijderen, wat de weg vrijmaakt voor systemische verandering.

De samenzweerders zijn echte personages, maar de verhaallijn is een huwelijk van voorspelling en verbeelding. De staatsgreep is niet alleen het product van de interne dynamiek van de Chinese politiek: de VS spelen een cruciale rol door een Chinees-Amerikaanse confrontatie te bewerkstelligen, die leidt tot een crisis op de financiële markten van China. Die crisis zet de samenzweerders ertoe aan een goed voorbereid noodplan te activeren om Xi af te zetten.

Een staatsgreep is een manier waarop verandering kan komen. Een andere mogelijkheid is dat de tegenstanders van Xi zijn herbenoeming als algemeen secretaris van de Communistische Partij tijdens het volgende nationale congres in november 2022 zullen voorkomen en van die gelegenheid gebruik zullen maken om China op het pad van verandering te brengen. Dat congres is een cruciaal punt op de tijdslijn van China voor de toekomst, omdat de herbenoeming van Xi het vooruitzicht zou vergroten dat hij ‘leider voor het leven’ blijft en zijn verwijdering daarna veel moeilijker zal worden.

De potentiële voordelen van een ordelijke overgang van dictatuur naar democratie in China stellen de grenzen van de verbeelding op de proef. Ze omvatten vrede gebaseerd op vertrouwen; een grote uitbreiding van het werkdomein van de democratie en de rechtsstaat; en een bevrijding van het creatieve genie van het Chinese volk in de kunsten en wetenschappen om te passen bij hetgeen al heeft plaatsgevonden op het gebied van de economische groei. Om dit resultaat te bereiken, is een zekere mate van vaardigheid en moed vereist van allen die zich bezighouden met het vormgeven van onze toekomst die zelden in de geschiedenis te zien is. Maar mijn geloof in de mensheid is sterk genoeg om me te laten geloven dat het binnen ons bereik ligt.