Eerst en vooral, wat is cancel-cultuur? De beroemde Franse schrijver en filosoof Voltaire zei ooit: “Ik ben het helemaal niet eens met wat je zegt, maar ik zal jouw recht om het te zeggen tot de dood blijven verdedigen.” Cancel culture is een relatief nieuw fenomeen in onze samenleving en is in feite precies het tegenovergestelde van wat Voltaire aanhaalde. Het volgende artikel over ‘Cancel Culture’ is gebaseerd op een tekst van Sean W. Malone. Een video-link vind je in de bronvermelding.
Sommige mensen zullen je vertellen dat de cancel-cultuur eigenlijk helemaal niet bestaat. Maar eenieder die de afgelopen zes of zeven jaar met een relatief open geest onze samenleving heeft overschouwd, zal dit fenomeen nog moeilijk kunnen ontkennen. Wat eens begon met een handjevol activisten die probeerden om de universiteitscampussen te vrijwaren van ‘haatspraak’ terwijl ze tegelijkertijd probeerden ‘safe spaces’ te creëren voor historisch gemarginaliseerde groepen mensen, is ondertussen uitgegroeid tot enorme campagnes waarin mensen worden gelabeld, uitgesloten, en van social media platformen worden gehaald. Het resultaat is maar al te vaak dat deze “onaanvaardbare mensen” op een zeer daadkrachtige wijze gewoonweg uit onze samenleving worden verwijderd.
Hoewel oorspronkelijk de meeste slachtoffers van de cancel-cultuur conservatieven waren, zijn geleidelijk aan mensen uit het hele politieke spectrum in het metaforische kruisvuur terechtgekomen.
De cancel-cultuur toont gelijkenissen met wat er is gebeurd tijdens de Grote Culturele Revolutie in China na de opkomst van de Chinese Communistische Partij (CCP). De Grote Culturele Revolutie was een gewelddadige beweging, gelanceerd door Mao Zedong, die leidde tot verschrikking en geweld doorheen China van 1966 tot 1976. Mao creëerde korpsen van “Rode Gardisten” om al diegenen die tot de bourgeoisie behoorden te straffen, maar het kon hierbij uiteindelijk evenzeer gaan om partijfunctionarissen alsook alle andere personen. Mao’s doel was om de Chinese Communistische Partij te zuiveren van zijn tegenstanders. Iedereen die door de CCP om welke reden dan ook als een tegenstander werd aanzien, werd publiekelijk vernederd, gestraft en in talloze gevallen zelfs gedood.
Net als tijdens de Grote Culturele Revolutie in China heeft binnen de cancel-cultuur geen van deze ‘geviseerde’ individuen noodzakelijkerwijs iemand kwaad gedaan of zelfs maar een idee geuit dat door de meeste rationele mensen als ongehoord zou worden beschouwd. In feite is het binnen de cancel-cultuur vaak zo dat die mensen enkel steun probeerden te bieden aan het handhaven van een ideologisch open en niet-dwingende omgeving op de universiteitscampus. Met andere woorden, hun misdaad was het verwerpen van de essentie van de cancel-cultuur zelf, en als straf werden ze zelf ‘gecanceld’.
Dit fenomeen is de laatste jaren alleen maar verder geëscaleerd en heeft zich verder verspreid doorheen de gehele samenleving. Het is zelfs niet langer iets dat zich beperkt tot de groep van influentials en beroemdheden.
Vorig jaar werd een 24-jarige Amerikaanse voetbalfan genaamd Carson King toevallig opgemerkt op TV met een handgeschreven bord waarop hij om ‘biergeld’ vroeg. AB InBev merkte hem op en hielp Carson met het opzetten van een liefdadigheidsactie die uiteindelijk meer dan 1 miljoen dollar opbracht ten voordele van een kinderziekenhuis verbonden aan de Universiteit van Iowa. Maar helaas kwam aan het licht dat Carson jaren daarvoor, toen hij 16 jaar oud was, twee racistische grappen op twitter had gezet. Dit werd opgepikt door de media en ook al had hij zich verontschuldigd voor zijn gedrag voordat iemand er zelfs ook maar achter was gekomen, zijn partnerschap met AB Inbev viel in duigen, en zijn naam werd gekelderd. De donaties bleven daarna ook uit. Blijkbaar voelde het voor honderden mensen beter aan om hun woede te uiten tegen Carson, dan om kinderen in nood te steunen. De vraag blijft of al die mensen toen ze 16 waren ook al eens iets gedaan hebben waar ze ondertussen spijt van hebben.
Er zijn inmiddels erg veel voorbeelden van deze cancel-cultuur waarbij het debat geheel wordt stilgelegd en mensen uit alle rangen en standen zwaar worden gestraft voor wat ze hebben gezegd.
In augustus 2020 schreef het tijdschrift Harpers een open brief tegen de toenemende en agressieve censuur vanuit de “cancel-cultuur”, waarin het stelde dat: “…de vrije uitwisseling van informatie en ideeën, als levensbloed van een vrije samenleving, dagelijks aan banden wordt gelegd. Deze verstikkende sfeer zal uiteindelijk het efficient behandelen van de meest essentiële kwesties uit onze tijd ernstig schaden. De beperking van het debat, hetzij door een repressieve regering, hetzij door een intolerante samenleving, schaadt steevast degenen die zelf geen macht hebben, en maakt het iedereen moeilijker om deel te nemen aan de democratie. Wij weigeren iedere valse keuze tussen rechtvaardigheid en vrijheid, die nu eenmaal niet zonder elkaar kunnen bestaan. Als schrijvers hebben wij een cultuur nodig die ons de ruimte laat om te experimenteren, risico’s te nemen en zelfs fouten te maken. Wij moeten de mogelijkheid openhouden om te goeder trouw van mening te verschillen zonder dat dit zal leiden tot ernstige professionele gevolgen. Als wij datgene waarvan ons werk afhangt niet verdedigen, moeten wij ook niet verwachten dat het publiek of de staat dat in onze plaats zal doen.”
Deze brief werd ondertekend door een breed scala van denkers, schrijvers en kunstenaars, waaronder Steven Pinker, Noam Chomsky, Margaret Atwood, J.K. Rowling, Wynton Marsalis, Malcolm Gladwell, Jonathan Haidt, Salman Rushdie, en nog veel meer. Maar als reactie proberen sommige mensen nu deze brief en de ondertekenaars ervan te ‘cancelen’.
Deze verschuiving weg van openheid en echt liberalisme op onze universiteitscampussen en in onze samenleving in het algemeen, heeft een atmosfeer gecreëerd die vaak openlijk vijandig staat tegenover iedere vorm van vrije meningsuiting.
Een opgehitste menigte mensen die zich haasten om een ‘verkeerde’ denkwijze of meningsuiting te verbieden, is niet langer geïnteresseerd in de complexiteit van communicatie. Zij zijn enkel geïnteresseerd in wat zij aanzien als ‘rechtvaardigheid’. Alleen is hun opvatting van rechtvaardigheid net het omgekeerde van hoe we dit traditioneel kennen.
Eén van de grootste verworvenheden van de westerse beschaving is ons systeem van rechtvaardigheid en justitie. Het vermoeden van onschuld, het recht om voor een onpartijdige rechter en jury te staan, een redelijke en eerlijke interpretatie van de woorden en daden van mensen, en bovenal de gelijke toepassing van deze principes voor alle mensen, ook al worden al deze ideeën niet altijd perfect nageleefd, het zijn de juiste principes. Maar ze zouden niet enkel moeten worden toegepast in ons rechtssysteem.
De cancel-cultuur verwerpt al deze principes. In plaats daarvan heeft ze een heel eigen vorm van maffiarechtspraak aangenomen. In dit systeem hebben alleen woorden macht. Dus als je niet de juiste terminologie gebruikt of niet de juiste rituelen uitvoert, doet dat er veel meer toe dan wat de gebruikte woorden en daden in hun context werkelijk betekenen. De regels zijn ook totaal verschillend, afhankelijk van de collectivistische groep waartoe je toevallig behoort. Individuen worden schuldig of onschuldig geacht op basis van hun groepsidentiteit. Bij sommigen wordt hun gedrag aanzien als racistisch of seksistisch, terwijl het bij anderen door de vingers wordt gezien en wordt afgedaan als een aanvaardbaar vooroordeel dat voortkomt uit historische en systematische onderdrukking. Het vermoeden van onschuld bestaat niet langer en het hele ethos wordt bepaald door een bijna religieus gevoel van morele zuiverheid en een fanatieke eis tot voortdurende boetedoening voor de begane zonden. Maar in tegenstelling tot de meeste religies is er hier geen enkele plaats voorzien voor vergeving. Gecancelde mensen kunnen zich verontschuldigen zoveel ze willen, zelfs preventief zoals Carson King dat deed, maar het kan niemand iets schelen. In het algemeen lijkt het erop dat de enige uitweg gewoon ‘vadertje tijd’ is. Deze opgehitste menigten gaan zich na een tijdje vervelen en gaan dan op zoek naar een nieuw doelwit.
Wat doen we eraan ?
Uiteraard wil niemand leven in een wereld waar mensen elkaar onverdraagzame dingen toeschreeuwen en zich vervolgens verschuilen achter een ‘vrijheid van meningsuiting’, alsof ze daarmee vrijuit kunnen gaan voor het zeggen van allerhande vreselijke dingen. Evenmin is er hoop voor een wereld waar echte fascisten en communisten geen enkele tegenreactie krijgen voor hun steun aan deze moorddadige ideologieën. Vrijheid van meningsuiting betekent niet vrij zijn van de gevolgen van die meningsuiting. Als je iemands gevoelens kwetst of iets vreselijks tegen iemand zegt, zal je waarschijnlijk een reactie krijgen. En als dat gebeurt, moet je niet doen alsof je het slachtoffer bent.
Wie zou er niet willen leven in een wereld waarin we allemaal de grootst mogelijke tolerantie aan de dag leggen voor uiteenlopende meningen, een wereld waarin meningsverschillen, niet stelselmatig worden bestempeld als fascistisch of racistisch, alleen maar omdat het dan makkelijker wordt om het zwijgen op te leggen aan tegengestelde ideeën? Niemand van ons heeft het recht om de wereld zodanig te vormen dat niemand iets mag zeggen wat ons niet bevalt. We kwetsen alleen onszelf door te proberen onze ideologische omgeving te zuiveren en ons af te sluiten voor tegengestelde meningen.
In tegenstelling tot wat we tegenwoordig steeds vaker te horen krijgen, zijn woorden geen geweld, maar juist het tegenovergestelde. Als we onze woorden gebruiken om een meningsverschil op te lossen of een standpunt uit te dragen in plaats van onze vuisten en zwaarden te gebruiken, is dat een overwinning voor de beschaving. De cancel-cultuur is meestal maar één stap verwijderd van het gebruik van geweld om een onaanvaardbare meningsuiting de kop in te drukken, en er zijn een heleboel voorbeelden waarbij die grens daadwerkelijk werd overschreden. Dus we moeten niet al te verbaasd zijn als dit gebeurt.
Dus de volgende keer dat de ‘cancel-cultuur’ weer de kop opsteekt en probeert om impopulaire meningen met geweld de mond te snoeren of iemand van sociale media te verbannen omdat hij of zij een andere mening is toegedaan, bedenk dan dat het ook mogelijk is om het op een beschaafde manier oneens te zijn met mensen die over bijna elk onderwerp anders denken. De wereld zou een veel betere plek zijn als we allemaal onze perspectieven met elkaar delen in plaats van opgesloten te raken in steeds kleiner wordende echokamers. Deze ‘menigten’ hebben slechts net zoveel macht als we hen toestaan te hebben, en we kunnen niet gewoonweg toekijken terwijl zij zowel rechter, jury en excommunicator spelen. Het is hoog tijd voor ons allemaal om als rationele mensen samen te komen en duidelijk te maken waar we de lijn trekken.
