Het was in 1989, hetzelfde jaar als de val van de Berlijnse muur, toen bijna een miljoen studenten en burgers samenkwamen op het Tiananmenplein (Plein van de Hemelse Vrede) in Peking om te demonstreren voor meer openheid, voor democratie en tegen de corruptie. Maar in tegenstelling tot de communistische regimes in Oost-Europa die na de val van de Berlijnse muur één na één vielen, bleef de Chinese Communistische Partij (CCP) overeind. De Chinese Communistische partij werd opgericht in 1921 en viert dit jaar haar 100e verjaardag.
Maar de Communistische Partij verbergt angstvallig de waarheid over haar eigen geschiedenis voor haar eigen volk. Dit gebeurt ook in de Chinese staatsmedia.
De Chinese krant ‘China Daily’ publiceerde onlangs een special over “De belangrijke gebeurtenissen tijdens het 100-jarige pad van de Partij naar de glorie.” In deze special wordt de nadruk gelegd op ‘sleutelmomenten’ gedurende de afgelopen 100 jaar en er werd een affiche gepubliceerd voor elk jaar sinds 1921. Bijvoorbeeld, de affiche voor 1987 gaat over het 13de nationaal congres. De affiche voor 1988 gaat over de oprichting van de speciale economische zone van Hainan en op de affiche voor 1990 staat de opening van de beurs van Shanghai centraal.
Maar, er ontbreekt blijkbaar een affiche, namelijk die van 1989. Het is net alsof er in 1989 niets belangrijks is gebeurd in China, of alsof dat jaar is gewist uit de gedachten en de harten van het Chinese volk.
Het drama dat “nooit heeft plaatsgevonden…”
Om precies te zijn, wordt de Chinese Communistische Partij 100 op 1 juli van dit jaar. Laat het duidelijk zijn dat zij zullen vieren wat zij willen dat u zich herinnert, en ze zullen mensen arresteren die zich herinneren wat zij willen dat u vergeet.
Het thema van deze 100e verjaardag is: “Zonder de Communistische Partij zou er geen nieuw China zijn”. Het zal gevierd worden met van alles en nog wat, gaande van patriottische films tot massabruiloften. Maar de algemene boodschap zal zijn: ” Blijf de Partij voor altijd trouw!”
De Chinese Communistische Partij gebruikt de vieringen van dit jaar ook om haar eigen mythologie verder te verheffen, en gebruikt daarbij een taal die bijna religieus klinkt. In de partijliteratuur en de staatsmedia worden revolutionaire historische locaties en gebouwen bestempeld als “heilige plaatsen”, en de bijna verplichte bezoeken aan dergelijke locaties door mensen van alle rangen en standen zijn bedoeld om leden te “dopen” in het communistische “geloof.” De drama’s, vervolgingen, zuiveringen, en meedogenloze massale politieke campagnes die teruggaan tot de begindagen van de partij blijven echter steevast onaangeroerd.
De Chinese Communistische Partij verwijst naar het bloedbad op het Tiananmenplein in 1989 als het “4 juni incident”. Tenminste, wanneer ze geen andere keuze hebben dan het te vermelden. De partij geeft er de voorkeur aan de mensen te doen vergeten dat het allemaal ooit is gebeurd, en dat heeft geleid tot wat sommigen ‘generatiegeheugenverlies’ noemen.
Maar in werkelijkheid werd het bloedbad op het Tiananmenplein een keerpunt in de moderne Chinese geschiedenis. Het bloedbad was het uiteindelijke antwoord van de Chinese Communistische Partij na 7 weken van protesten onder leiding van studenten die aandrongen op politieke hervormingen, minder corruptie, vrijheid van meningsuiting en persvrijheid. Tegen het einde van de protesten begonnen ze te praten over democratie. De partij aanzag de studentenopstand in 1989 als een vorm van “contrarevolutionaire oproer”. De studenten hadden echter niet de bedoeling de Communistische Partij omver te werpen. Ze geloofden dat de Communistische Partij zichzelf kon hervormen. Maar dat zou uiteindelijk nooit gebeuren.
De studentenprotesten op het Tiananmenplein begonnen na de dood van Hu Yaobang op 15 april 1989. Hu was een van de weinige uitgesproken liberale hervormers binnen de Communistische Partij.
Hij was uit de partij gezet door de Chinese leider Deng Xiaoping, nadat Deng Hu de schuld had gegeven van eerdere studentenprotesten in 1986.
Honderdduizenden studenten verzamelden zich op het Tiananmenplein voor de begrafenis van Hu Yaobang. Dat mondde uit in een reeks protesten en betogingen. De protesten zouden waarschijnlijk weer tot bedaren zijn gekomen, maar nadat de Partij op 26 april 1989 een opiniestuk had gepubliceerd in de People’s Daily, getiteld ‘De noodzaak van een duidelijk standpunt tegen de oproer’, waarin zij het studentenprotest beschreef als “een goed gepland complot om de communistische heerschappij omver te werpen,” gingen de protesten door met hun demonstraties en het leidde zelfs tot protesten in het hele land ter ondersteuning van de studenten in Peking. De studenten zagen zichzelf als vaderlandslievend en protesteerden voor het welzijn van het land. Als reactie op het opiniestuk begonnen nu ook arbeiders, intellectuelen en gewone burgers mee te demonstreren. Getuigen van het Plein van de Hemelse Vrede herinneren zich deze tijd als een tijd van feest, met gevoelens van vreugde en hoop. Mensen paradeerden door de straten. Sommigen brachten zelfs hun kinderen mee om deze historische gebeurtenis mee te maken.
Vervolgens begonnen de studenten op 13 mei een hongerstaking. Enkele van de redenen die de studenten opgaven voor de staking waren: “wijdverspreide illegale zakentransacties door corrupte ambtenaren, de dominantie van misbruik van macht, de corruptie van bureaucraten, de vlucht van een groot aantal goede mensen naar andere landen, en de verslechtering van de openbare orde”
Het is opmerkelijk dat we zoveel foto’s en video’s hebben van de Tiananmen protesten. Dat komt omdat Sovjetleider Michail Gorbatsjov op dat moment een bezoek bracht aan China. Het was de eerste keer dat Sovjetleiders en Chinese leiders elkaar ontmoetten sinds de breuk tussen China en de Sovjet-Unie in de jaren zestig. Om die reden had de Chinese Communistische Partij veel buitenlandse journalisten toestemming gegeven om de ontmoeting te verslaan. Maar het bleek dat deze buitenlandse journalisten meer geïnteresseerd waren in het feit dat een miljoen Chinezen op het Plein van de Hemelse Vrede bijeen waren gekomen om te demonstreren.
Terwijl al deze hoop op verandering zich op het plein afspeelde, besloot de leiding van de Partij, met name opperleider Deng Xiaoping , de protesten hardhandig neer te slaan en de staat van beleg af te kondigen. Secretaris-generaal Zhao Ziyang was echter tegen de staat van beleg. Daarom werd hij gedwongen ontslag te nemen en werd hij ‘gezuiverd’ uit de Partij. Zhao ging toen naar het Plein van de Hemelse Vrede en verontschuldigde zich aan de studenten. Zich realiserend wat er stond te gebeuren, smeekte hij hen te vertrekken. Na zijn toespraak op het plein, zou Zhao de rest van zijn leven onder huisarrest doorbrengen.
Zhao’s secretaris, Bao Tong werd ook gearresteerd voor de protesten. Volgens hem was Deng Xiaoping al een tijdje van plan om Zhao uit de weg te ruimen, en de protesten waren volgens hem enkel een goed excuus. Zhao Ziyang was trouwens niet de enige die in opstand kwam tegen de staat van beleg. Een legergeneraal die het bevel voerde over één van de hoogste elite-eenheden uit het Chinese leger weigerde zijn soldaten in te zetten tegen de demonstranten. Ook hij werd gearresteerd en gevangen genomen.
Toen deed Deng iets dat in de komende jaren catastrofale gevolgen zou hebben voor het Chinese volk. Hij verving Zhao door de partijleider uit Shanghai, Jiang Zemin, die later dat jaar ook de nieuwe president en secretaris-generaal van de Chinese Communistische Partij zou worden. Jiang zou de volgende 20 jaar de macht vergaren door zijn eigen hardhandig optreden tegen onschuldige burgers. Hij is tevens verantwoordelijk voor het op touw zetten van de brutale vervolging van Falun Gong, een spirituele praktijk die in de jaren ’90 immens populair werd in heel China.
De staat van beleg verliep trouwens niet precies zoals de partijleiders hadden gepland. Toen de eerste soldaten op 19 mei Beijing probeerden binnen te dringen, werden ze door de inwoners van Beijing ervan overtuigd om terug te keren en te vertrekken. Ondertussen breidden de protesten zich ook uit naar andere steden. De demonstraties gingen nog twee weken door, waarna de Partij opnieuw troepen stuurde, deze keer in de nacht van 3 op 4 juni.
Maar deze keer was er geen weg terug. De soldaten verdreven de studenten van het Tiananmenplein. Zelfs toen ze vertrokken, zongen de studenten nog steeds de Communistische Internationale en het Chinese volkslied. Geheel onverwacht openden de soldaten plots het vuur op de ongewapende burgers. De meesten van hen werden gedood in de omliggende straten buiten het plein.
De volgende reportage toont wat een BBC-verslaggeefster die nacht met haar eigen ogen zag gebeuren:
We weten nog steeds niet hoeveel mensen er zijn omgekomen in het bloedbad. De schattingen lopen in de duizenden. Volgens een geheim diplomatiek telegram van de toenmalige Britse ambassadeur in China ligt het aantal slachtoffers op 10.000.
Maar wat mensen zich vooral herinneren van het bloedbad op het Tiananmenplein is wat er daarna gebeurde. Op 5 juni, de dag nadat de soldaten op straat demonstranten hadden gedood, waren westerse verslaggevers vanop het balkon van hun hotelkamer getuige van een zeer opmerkelijk tafereel. Een jonge man, die later de ‘Tank Man’ zou worden genoemd, stopte een aantal tanks in een zijstraat van het Tiananmenplein. Een van de fotojournalisten die foto’s nam van de Tank Man realiseerde zich dat hij getuige was van een uitzonderlijke scène die de CCP zeker niet wilde delen met de rest van de wereld. Hij besloot daarom de film uit zijn fototoestel te halen en deze te verbergen in het toilet van zijn kamer. Het bleek nodig te zijn want minuten later drong de Chinese politie zijn kamer binnen.
De fillm werd niet gevonden maar het werd duidelijk dat de onderdrukking van alle informatie over het bloedbad op het Tiananmenplein was begonnen.
Terwijl David Hasselhoff over vrijheid zong aan de Berlijnse muur, en in Oost-Europese landen de communistische regimes één na één ten val kwamen, liep het in China wel even anders. De Chinese Communistische Partij spendeerde de volgende 18 maanden aan een massale politieke campagne om het Chinese volk de stuipen op het lijf te jagen en ervoor te zorgen dat een dergelijke opstand zich nooit meer zou herhalen.
Meer dan 4 miljoen leden van de Chinese Communistische Partij werden openlijk aangeklaagd wegens betrokkenheid bij de protesten. Chinese staatsmedia toonden de ene video na de andere van razzia’s waarbij “contrarevolutionairen” door de politie werden gearresteerd. Sommige van de bij de protesten betrokken studenten konden naar het buitenland ontsnappen, anderen werden gearresteerd en veroordeeld. De mensen kregen te horen dat het het beste was om gewoon alles te vergeten. Het ging zelfs zo ver, dat velen niet meer durfden toe te geven dat zij familieleden hadden die bij het bloedbad waren omgekomen. Met het oog op grootschalige hervormingen die door Deng Xiaoping werden aangekondigd en doorgevoerd, en met de bedoeling om de Chinese economie terug op de rails te krijgen, sloot de Chinese Communistische Partij een nieuw akkoord met het Chinese volk: zwijg over politiek, en wij zullen u toestaan om geld te verdienen. De meeste Chinezen namen genoegen met die afspraak. De Partij startte ook een nieuwe patriottische opvoedingscampagne waarbij nationalisme werd gebruikt om de herinnering aan elk ‘wangedrag’ van de Partij uit het collectieve geheugen te wissen.
De Chinese kunstenaar en voormalig Tiananmen soldaat Chen Guang verwoordde het als volgt: “China’s politieke opvoeding dwingt je om te vergeten wat er in het verleden is gebeurd. Vergeet de slechte dingen die de partij heeft gedaan, en herinner je alleen goede dingen.”
Een paar jaar geleden interviewde ‘China Uncencored’ Fang Zheng, die de gebeurtenissen van Tiananmen overleefde. Hij verloor zijn beide benen nadat hij op 4 juni 1989 door een tank werd overreden. Fang zei dat de Partij een ‘herinneringsoorlog’ voert. Fang Zheng: “Dit soort herinneringsoorlog is een van de moeilijkste problemen in China, onder het bewind van de Chinese Communistische Partij. De Chinese Communistische Partij heeft voortdurend misdaden begaan tegen het Chinese volk gedurende verschillende perioden van de geschiedenis, vanaf het moment dat zij aan de macht kwam tot op de dag van vandaag. Maar waarom is zij nog steeds succesvol? De belangrijkste reden is dat ze door propaganda, hersenspoeling en gedachtenbeheersing de mensen ‘onbewust’ hebben gemaakt van wat er in het verleden is gebeurd.”
Volgens Fang Zheng, is de enige manier om terug te vechten, te blijven ‘herinneren’. Dat verklaart waarom de Communistische Partij zo tegen iedereen is die het bloedbad op het Tiananmenplein probeert te herdenken. Zoals bvb. de Tiananmen Moeders, wier kinderen werden gedood, of de mensen van Hongkong.
Decennialang was Hongkong de enige plaats in China waar men de massamoord op het Tiananmenplein kon herdenken. Elk jaar werd er een wake gehouden. Maar nu, na de recente invoering van de nieuwe veiligheidswet, waarschuwen de autoriteiten van Hongkong dat mensen vanaf nu tot vijf jaar gevangenisstraf kunnen krijgen als ze dat nog doen.
Naarmate de jaren verstrijken, slaagt de Chinese Communistische Partij er steeds beter in om het bloedbad dat in 1989 werd aangericht op het Tiananmenplein af te doen als een gebeurtenis die nooit heeft plaatsgevonden…
