De Verenigde Staten van Amerika — de baken van de vrije wereld, “the land of the free and the home of the brave” — zijn geen democratie, maar een constitutionele republiek. Het is te zeggen, de Amerikaanse grondwet voorziet in democratische mechanismen, maar de president wordt niet door een democratische meerderheid verkozen. Deze rol is voor kiesmannen weggelegd.  

Kiesmannen

Kiesmannen worden door de legislatuur, of het wetgevend overheidsorgaan, van iedere afzonderlijke staat aangesteld. Deze legislatuur bestaat doorgaans uit een Senaat en een Kamer van Volksvertegenwoordigers. Elke staat organiseert apart haar eigen verkiezing, en de kiesmannen vertegenwoordigen het kiesresultaat van de staat in het federale kiescollege. 

Degene die de meeste kiesmannen in het federale kiescollege achter zijn naam krijgt nadat er op 14 december wordt gestemd, wordt op 20 januari de nieuwe president van de Verenigde Staten van Amerika.

Vertegenwoordiging van minderheden

Hoe ingewikkeld het misschien klinkt, het doel van het kiescollege is simpel: een zo groot mogelijke groep mensen tevreden stellen, en tegelijkertijd minderheidsgroepen tegen de meerderheid beschermen. Zo kan een minderheid — bijvoorbeeld de zwarte gemeenschap — in een systeem van absolute nationale meerderheid irrelevant zijn voor een kandidaat om de overwinning te halen. Maar deze minderheid kan door een sterke vertegenwoordiging in, bijvoorbeeld, de staat West Virginia, wel doorslaggevend zijn in een systeem van het kiescollege. 

Kandidaten of partijen moeten dus wel rekening houden met minderheden, willen ze een kans maken op nationale winst. Tevens is de verdeling van het aantal kiesmannen per staat niet absoluut evenredig met het aantal inwoners per staat, en dit leidt er dan weer toe dat de kandidaat of partij rekening moet houden met elke staat, en niet enkel met de gebieden of steden met het grootste aantal inwoners.

Een ander gevolg van dit systeem is dat minderheden worden aangemoedigd om hun standpunt te matigen en via compromissen steun te zoeken bij andere minderheden, om zo samen aan politieke slagkracht te winnen. In deze zin is het systeem van kiescollege dus geen bron van tweespalt, zoals soms wordt beweerd, maar eerder van vereniging.

Verhouding tussen rechten van het individu en de macht van de staat

De Amerikaanse grondwet tracht een balans te vinden tussen zowel de fundamentele rechten van het individu, als de democratische verzuchtingen en rechten van het volk, én de bestuurlijke macht van de staten. Zo wordt in het systeem van het kiescollege ook een brede macht aan de staat toegekend: zij mag naar eigen inzicht bepalen hoe en welke kiesmannen worden aangesteld, bijvoorbeeld via directe verkiezing door het volk, via een stemming in de Senaat, of zelfs zonder stemming, door de gouverneur,… Ze mag zelfs bepalen welke kiesmannen hoe moeten stemmen nadat ze zijn aangesteld. Meer hierover later.

En zo geschiedt het dus wanneer alles normaal verloopt. De uitslag van Florida valt, de legislatuur beëdigt het resultaat, en kondigt aan dat het de kiesmannen, die zich aan de winnende kandidaat onderschrijven, naar het kiescollege stuurt. In vijftig andere staten gebeurt hetzelfde, en een simpele rekensom vertelt ons wie er met zijn gezin het Witte Huis intrekt, al dan niet begeleid door een presidentiële hond.

Toets van robuustheid van het kiessysteem

Wat gebeurt er in het hypothetische geval dat een kandidaat zou beweren de overwinning te zijn ontnomen door een nachtelijke vloedgolf aan valse stemmen, het vernietigen en aftrekken van geldige stemmen, het tellen van dubbele en ongeldige stemmen, en algoritmes op stemcomputers die meer of minder “gewicht” toekennen aan een stem naargelang de naam op het stembiljet? 

Het rechtswezen mag zich enkel buigen over specifieke “zaken en twistpunten” die het wordt voorgelegd inzake verkiezingen. Bijvoorbeeld: moet het verkiezingscomité in een bepaalde situatie worden ontbonden, of moet het een hertelling worden opgelegd. Zelfs het Hooggerechtshof kan zich enkel over specifieke punten in de aanklacht buigen. Het kan zich niet uitspreken over de wettigheid van een verkiezing zelf. Enkel de staat heeft, zoals eerder gesteld, de macht om uit te maken of het de verkiezingsuitslag erkent, wat het met de aanstelling van de kiesmannen aanvangt, en hoe ze ze aanstuurt.

Hoorzittingen die dezer dagen in de legislatuur van verschillende betwiste staten plaatsvinden — staten waar honderdduizenden burgers gerechtigheid en inzage in het verkiezingsverloop eisen — zijn dus verre van een formaliteit. Het zijn situaties waarin het volk de vertegenwoordiging door haar legislatuur grondwettelijk opeist, en het de legislatuur verzoekt om verantwoordelijkheid te nemen. Indien een groot deel van het volk de legislatuur niet meer zou vertrouwen, zou dit een ernstige verstoring van de verhouding tussen het volk en de staat teweeg brengen.

De Amerikaanse grondwet legde een fundering om, in de meest ruime zin, de vrijheden en de rechten van het individu en het volk te beschermen, en ze te behoeden van machtsovernames, zij het door een absolute meerderheid (“a majority mob”), een ideologie, of een partij die via verkiezingsfraude de troon wil besluipen. Het kiescollege speelt hierin een cruciale rol, en kan in scenario’s van fraude dienen als veiligheidsklep, waarbij de wil van het volk door haar directe vertegenwoordigers in bescherming wordt genomen. 

Zal de legislatuur van Georgia, Pensilvania, Michigan, Wisconsin, Arizona, en Nevada de oproep tot inzage van het volk aanhoren? Zal het, al dan niet aangepord door het rechtswezen, een eerlijk en open onderzoek in het verkiezingsverloop in haar staat toestaan? Zal, onder leiding van de legislatuur, het kiescollege van de Verenigde Staten in 2020 “we the people” vertegenwoordigen, en de rechtmatige winnaar van de presidentsverkiezingen aanwijzen, wie dat ook moge zijn? Dit wordt niet enkel de ultieme test voor de Amerikaanse grondwet, maar voor de fundamenten van de hele Westerse wereld.