Na meer dan anderhalf jaar van lockdowns, varianten en vaccins, lijkt er geen belangrijkere vraag dan: waar komt het coronavirus dat Covid-19 veroorzaakt vandaan?

Het idee dat het virus ontsnapt zou zijn uit een Chinees laboratorium is sinds enkele weken een mainstream onderwerp geworden. In mei riep de Amerikaanse president Joe Biden de Amerikaanse inlichtingendiensten op een onderzoek in te stellen naar de oorsprong van het coronavirus, inclusief de mogelijkheid van een lek in een laboratorium, en hun bevindingen binnen 90 dagen te rapporteren. Deze deadline liep in augustus af en in hun rapport bevestigden, noch ontkenden de verschillende Amerikaanse inlichtingendiensten dat de oorsprong van Covid-19 terug te vinden is in een Chinees laboratorium. 

Chinese functionarissen hebben alvast het idee verworpen dat het virus uit een laboratorium zou zijn ontsnapt en zij houden vol dat het een natuurlijke oorsprong heeft.

De WHO heeft ondertussen aangekondigd het laboratorium in Wuhan opnieuw te willen onderzoeken, maar Chinese functionarissen hebben al aangegeven dat ze niet zullen meewerken aan een eventueel nieuw onderzoek naar de oorsprong van het virus. Peking weigert toegang te verlenen of gegevens te verstrekken.

Wel, waar is de hypothese van een lablek eigenlijk op gebaseerd?

Het Wuhan Instituut voor Virologie

Niet lang nadat SARS-CoV-2 werd vastgesteld in Wuhan, China, realiseerde men zich dat deze stad ook de thuisbasis is van het Wuhan Instituut voor Virologie. Dit lab is één van de ongeveer 50 laboratoria in de hele wereld die gecertificeerd zijn voor het hoogste veiligheidsniveau, een zogenaamd P4-lab. Dit betekent dat ze mogen werken met de meest gevaarlijke en besmettelijke pathogenen. Nochtans werd in de reguliere en sociale media, vanaf het begin van de pandemie, het idee dat het virus uit dit lab kon zijn gelekt, algemeen bestempeld als een “samenzweringstheorie”.

Tot op de dag van vandaag zijn er mensen die beweren dat het gewoon toeval is dat dit P4-lab gevestigd is op de plaats waar de uitbraak begon. De Chinese staatsmedia beweerde vanaf het begin dat de eerste bekende Covid-19 besmettingen zich hadden voorgedaan op de Huanan dierenmarkt in Wuhan. Deze markt, waar levende dieren werden geslacht, werd aanzien als “ground zero” waar het virus voor het eerst oversprong van dieren naar mensen. 

Deze theorie heeft echter twee belangrijke hiaten. 

Ten eerste dateert het eerste bevestigde geval van Covid-19 van 1 december 2019. Het ging om een man die geen enkele link had met de Huanan dierenmarkt. In feite hadden 13 van de eerste 41 gehospitaliseerde patiënten, zowel rechtstreeks als onrechtstreeks, geen enkele link met deze dierenmarkt.

Ten tweede is Wuhan geen thuisbasis van vleermuizen en is het geen epicentrum voor coronavirussen. Virussen die het meest lijken op SARS-CoV-2 werden verzameld bij vleermuizen in grotten in Yunnan, een provincie in Zuid-China, gelegen op ongeveer 1500 kilometer van Wuhan. De kans op een rechtstreekse overdracht van vleermuizen op mensen in Wuhan is dus zo goed als nihil. Daarnaast werd tot op heden nog nooit een directe overdracht van een coronavirus van een vleermuis op een mens gedocumenteerd. Toch is het mogelijk dat een vleermuisvirus eerst een tussengastheer heeft geïnfecteerd, zoals een schubdier, voordat het op mensen oversloeg, maar daarvoor heb je een populatie vleermuizen nodig in de buurt van de tussengastheer, die ook in de buurt van mensen is. Dan blijft enkel Zuidoost-Azië over als een mogelijke bron, niet China.

Het lijkt dan ook zeer onwaarschijnlijk dat de uitbraak van het nieuwe coronavirus op die manier in Wuhan zou hebben plaatsgevonden.

Het Wuhan Instituut voor Virologie wordt geleid door Dr. Shi Zheng-li. Door haar onderzoek naar vleermuis-coronavirussen kreeg ze zelfs de bijnaam “Bat Lady”. Op 30 december 2019, tijdens een doorreis in China, ontving ze haar eerste telefoontje uit Wuhan om haar te waarschuwen voor de uitbraak van het virus. In een interview op de Chinese staatstelevisie zei ze hierover: “Ik vroeg me af of [de autoriteiten] het mis hadden. Ik had nooit verwacht dat zoiets zou kunnen gebeuren in Wuhan, in centraal China.” Zelfs Dr. Shi Zheng-li, één van ’s werelds grootste experts op het gebied van vleermuis-coronavirussen, beweerde dat het zeer onwaarschijnlijk is dat er een nieuw coronavirus zomaar zou opduiken in Wuhan.

“Gain of Function”-onderzoek

Bij “Gain of function”-experimenten worden laboratoriummethoden gebruikt om het vermogen van een virus om de ziekte te veroorzaken, te verhogen. Wanneer twee of meer virussen dezelfde gastheer besmetten, kan er genetische code worden uitgewisseld. Als deze ‘recombinatie’ voortdurend wordt herhaald, kan één van die combinaties resulteren in een nieuw virus dat beter is in het infecteren van de gastheer. Bij “gain of function”-onderzoek worden deze processen van recombinatie en aanpassing aan menselijke cellen versneld en geoptimaliseerd om nieuwe, en meer besmettelijke virussen te creëren, sneller dan de natuur ze zou kunnen maken. Het doel is om op die manier te voorspellen wat er zich in de natuur op termijn zou kunnen voordoen en op die manier, met het oog op de ontwikkeling van bvb. vaccins, de natuur een stapje voor te zijn. Nu, het creëren van een dergelijk virus in een laboratorium gebeurt uiteraard niet zonder risico’s.

Ongevallen in een laboratorium gebeuren nu eenmaal…

Er is een lange historiek van virussen die uit laboratoria konden ontsnappen. In wat een haast profetische waarschuwing lijkt, heeft de medische historicus Dr. Martin Furmanski in 2014 de geschiedenis gedetailleerd omschreven door te zeggen: “Het moet worden benadrukt dat deze lijst van voorbeelden [van ontsnappingen uit laboratoria] slechts het ’topje van de ijsberg’ is, omdat deze voorbeelden enkel die laboratoriumongevallen vertegenwoordigen die daadwerkelijk hebben geleid tot ziekte in de algemene omgeving buiten het laboratorium.”

Hier zijn enkele voorbeelden:

Pokken in het Verenigd Koninkrijk

In drie afzonderlijke incidenten in 1966, 1972, en 1978, leidde een ontsnapping van pokken uit twee verschillende laboratoria tot 80 gevallen van pokken en 3 sterfgevallen.

H1N1-griep in de Sovjet-Unie en China

De “Spaanse griep”-pandemie van 1918 werd waarschijnlijk veroorzaakt door het H1N1-griepvirus. Dit griepvirus bleef in omloop maar werd steeds minder virulent, totdat het in 1957 volledig verdween. Maar in 1977 stak het H1N1-griepvirus plots weer de kop op en verspreidde zich snel over de hele wereld, vooral onder mensen onder de 21 jaar, die de laatste golf van het H1N1-griepvirus niet hadden meegemaakt. Deze tijdreis van het virus verbaasde virologen.

Aanvankelijk werd gesproken over een ontsnapping van het virus, dat werd bewaard in een laboratorium, maar Chinese en Sovjet virologen bleven zo’n laboratoriumongeluk ontkennen. Westerse virologen lieten de theorie van een ontsnapping uit een laboratorium uiteindelijk voor wat het was. Pas enkele decennia later werd uiteindelijk toch algemeen aanvaard dat H1N1 ontsnapt was uit een laboratorium.

SARS-1

Nadat de SARS-pandemie in 2003 was afgelopen in China, bestudeerden verschillende laboratoria het virus. Van 2003 tot 2014 ontsnapte het SARS-virus maar liefst zes keer uit laboratoria in Singapore, Taiwan, en tot vier keer toe uit hetzelfde lab in Peking!

Laboratoriumlekken gebeuren dus wel degelijk, maar kon dit ook in Wuhan gebeuren?

In 2018 bezochten inspecteurs van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken het P4-lab in Wuhan. Ze waren gechoqueerd door wat ze zagen. De inspecteurs rapporteerden in een brief aan Washington: “Dit nieuwe lab heeft een ernstig tekort aan adequaat opgeleide technici en onderzoekers die nodig zijn om dit ‘high containment’-laboratorium op een veilige manier te laten functioneren.” Daarnaast is het verontrustend te weten dat een groot deel van het “gain of function”-onderzoek niet eens in hetP4-lab werd uitgevoerd. Dr. Shi gaf in een interview met ‘Science magazine’ toe dat een deel van dit “gain of function”-onderzoek werd uitgevoerd in delen van het laboratorium die vallen onder de veel lagere veiligheidsniveaus 2 en 3.

Een griezelige waarschuwing

We weten dat “gain of function”-onderzoek aan vleermuis-coronavirussen werd uitgevoerd in het Wuhan Instituut voor Virologie, omdat het onderzoek zelfs gedeeltelijk werd gefinancierd door de Amerikaanse overheid en omdat de studies hierover werden gepubliceerd. Het ‘National Institute of Allergy and Infectious Diseases’ kende vanaf 2014 een subsidie toe voor dergelijk onderzoek in Wuhan, waarbij gedurende 5 jaar, elk jaar meer dan een half miljoen dollar werd geïnvesteerd. Deze subsidie werd in 2019 opnieuw met 5 jaar verlengd. De hoofdonderzoeker van dit onderzoek is Dr. Peter Daszak. Hij is directeur van EcoHealth Alliance, een non-profit organisatie uit New York. Uit publicaties blijkt dat hij meermaals rechtstreeks samenwerkte met Dr. Shi Zheng-li.

In 2013 werd het resultaat van een onderzoek gepubliceerd, waarin een team van het Wuhan-laboratorium een in de natuur voorkomend coronavirus had bestudeerd dat zij eerder hadden verzameld bij een vleermuis in een grot in de provincie Yunnan. Dit virus was opmerkelijk omdat het de ACE2-receptor van menselijke cellen kon infecteren, wat precies is wat SARS-1 en SARS-2 doen.

De auteurs van dit artikel waren Dr. Peter Daszak en Dr. Shi Zheng-li.

In 2015 publiceerde het onderzoeksteam een tweede artikel in een medisch tijdschrift waarin werd beschreven hoe ze ditmaal een nieuw virus hadden gecreëerd door de ruggengraat van het SARS-1-virus te nemen en de spike-proteïne te vervangen door die van het vleermuisvirus uit het artikel van 2013. In dit artikel werd vermeld dat dit gefabriceerde virus in staat was om de cellen van de menselijke luchtwegen te infecteren, althans tijdens laboratoriumtesten. Zij gaven deze nieuwe combinatie een naam (SHC014-CoV/SARS1).

Formeel wordt dit een chimera genoemd, omdat het genoom de combinatie is van genetisch materiaal van twee verschillende virussen. Dit onderzoek stuitte onmiddellijk op kritiek, zoals deze correspondentie uit het magazine ‘Nature’: “Andere virologen vragen zich af of de informatie die uit het experiment kan worden gehaald het potentiële risico rechtvaardigt (…) Als dit virus ontsnapt, kan niemand de koers ervan voorspellen.” Het was een griezelige waarschuwing.

Is er enig bewijs dat er een lablek heeft plaatsgevonden in Wuhan?

Volgens de officiële bronnen werd de eerste besmetting van het coronavirus geïdentificeerd in Wuhan op 1 december 2019. Nochtans, volgens de Amerikaanse inlichtingendiensten werden enkele medewerkers van het Wuhan Instituut voor Virologie in november 2019 ziek en drie laboratoriummedewerkers werden met Covid-achtige symptomen opgenomen in het ziekenhuis. 

Een nog griezeliger scenario werd onderzocht door het Amerikaanse Congres. 

Volgens een analyse daalde tussen 7 oktober en 24 oktober 2019 de activiteit van het gsm-verkeer in en rondom het Wuhan-lab tot bijna nul, wat suggereert dat de 200 tot 300 werknemers werden verhinderd het lab te betreden. De Amerikaanse inlichtingendienst beweert ook dat er aanwijzingen zijn dat tussen 6 en 11 oktober 2019 een “gevaarlijke gebeurtenis” in het lab heeft plaatsgevonden. 

In diezelfde periode, werden de Military World Games, een soort Olympische Spelen voor soldaten, gehouden in Wuhan. Atleten van over de hele wereld kwamen naar Wuhan om deel te nemen aan deze Military World Games, die begonnen op 18 oktober 2019, een week nadat er een “gevaarlijke gebeurtenis” zou hebben plaatsgevonden in het lab. Atleten uit Frankrijk, Spanje en Italië meldden dat ze ernstig ziek waren geworden als gevolg van hun reis naar Wuhan. Is het toevallig dat het uiteindelijk deze landen waren die het zwaarst getroffen waren in het begin van de pandemie? Onderzoek op het afvalwater heeft alvast bevestigd dat SARS-CoV-2 al in november 2019 in Spanje en Italië circuleerde.

Een hopeloze belangenvermenging 

Ook de Amerikaanse overheid had het risico van “gain of function”-onderzoek al ingezien. In 2014 werd onder president Obama een verbod ingesteld op het uitvoeren en financieren van “gain of function”-onderzoek, onder verwijzing naar de enorme veiligheidsrisico’s. Toch mocht het project van Peter Daszak doorgaan. In een interview met viroloog Vincent Racaniello beschreef hij hoe trots hij was op zijn werk. Vincent Racaniello: “Je zegt dat dit diverse coronavirussen zijn en dat je er niet tegen kan vaccineren?”, daarna Peter Daszak: “Nou ik denk … dat coronavirussen best goed zijn. Je kunt ze namelijk vrij gemakkelijk manipuleren in het lab.” Het interview werd opgenomen eind 2019, enkele weken vóór de uitbraak van het virus.

Het is dus geen geheim dat wetenschappers, geleid door Dr. Shi Zheng-li met financiering verzekerd door EcoHealth Alliance onder leiding van Peter Daszak, onderzoek deden naar vleermuis coronavirussen in het Wuhan Instituut voor Virologie, en waarbij ze met succes virussen creëerden die zeer effectief waren in het infecteren van menselijke cellen. Is het dan redelijk om de theorie van een lablek te verbannen? 

Dit is nochtans exact wat Peter Daszak vanaf het begin van de uitbraak zou doen.

Het is begrijpelijk dat veel virologen niet willen geloven dat deze pandemie het directe resultaat is van hun eigen onderzoek. Deze ontkenning werd des te meer duidelijk door twee belangrijke brieven die in het begin van 2020 werden gepubliceerd.

Ten eerste publiceerde een groep virologen op 19 februari 2020 een brief in het medische tijdschrift ‘The Lancet’, waarin zij verklaarden: ”We verenigen ons om samenzweringstheorieën die suggereren dat COVID-19 geen natuurlijke oorsprong heeft, krachtig te veroordelen (…) Wij concluderen met grote eensgezindheid dat dit coronavirus afkomstig is van in het wild levende dieren,” zeiden ze, met een oproep aan de lezers om “zich aan te sluiten bij onze Chinese collega’s in de frontlinie van de strijd tegen deze ziekte.” 

Vergeet niet dat in februari 2020 vrijwel niets bekend was over dit virus en dat het grootste deel van de wereld op dat moment nog geloofde dat het virus zich niet echt buiten China zou kunnen verspreiden. Nadien bleek echter dat de Lancet-brief was georganiseerd en opgesteld door niemand minder dan Peter Daszak. Aangezien EcoHealth Alliance, de organisatie van Daszak, het onderzoek in het WIV financierde, zouden zij potentieel verantwoordelijk zijn indien het virus uit dit lab zou zijn ontsnapt. Dit belangenconflict werd echter op geen enkele manier vermeld in het artikel.

Deze invloedrijke brief werd de voornaamste wetenschappelijke basis voor de ‘onbetwistbare’ theorie dat SARS-CoV-2 op natuurlijke wijze is ontstaan, ondanks het ontbreken van overtuigend bewijs. Wereldwijd verwees het gros van de reguliere en sociale media ongeveer anderhalf jaar lang naar deze brief als een manier om de theorie van een lablek als een “samenzweringstheorie” te “ontkrachten”, zoals in dit Vox artikel uit maart 2020 aangeeft.

Toch hebben deze artikelen tegelijkertijd gelijk: er is namelijk nog steeds geen definitief bewijs dat het virus uit een lab is ontsnapt, maar op dezelfde manier kunnen we ons afvragen: is er definitief bewijs dat het virus op natuurlijke wijze is ontstaan?

Dus, wat voor bewijs zou duiden op natuurlijke mutatie? Eén manier zou zijn vleermuizen of andere soorten te vinden die besmet zijn met soortgelijke virussen die opeenvolgende mutaties in het virus vertonen, totdat er één is gevonden die voldoende is aangepast om menselijke cellen te infecteren. Dit is de manier waarop de oorsprong van het SARS-1-virus werd vastgesteld.  Tot op heden is er echter nog geen intermediair virus geïdentificeerd. Ook de naaste verwant van SARS-CoV-2 blijft een vleermuisvirus dat 1100 nucleotideverschillen met SARS-CoV-2 vertoont. Zelfs Dr. Ralph Baric, die deel uitmaakte van de onderzoeksgroep van Peter Daszak, schreef dat: “vroege stammen geïdentificeerd in Wuhan, China, een beperkte genetische diversiteit vertoonden, wat suggereert dat het virus uit één enkele bron werd ingevoerd”. Een enkele bron zou het best te rijmen zijn met een ontsnapping uit het lab.

Medeondertekenaars van de Lancet-brief maken een ommezwaai

Dr. Peter Palese, een microbioloog aan de New Yorkse Icahn School of Medicine van het Mount Sinai ziekenhuis, en één van de 27 virologen die de Lancet-brief van 7 maart 2020 ondertekenden, is teruggekomen op de eerdere verklaring en zegt nu dat een grondig onderzoek naar de oorsprong van Covid-19 nodig zal zijn.

Palese zei aan de Daily Mail: “Er is veel verontrustende informatie opgedoken sinds de Lancet-brief die ik mee heb ondertekend, dus ik wil antwoorden zien op alle vragen. Ik geloof dat een grondig onderzoek naar de oorsprong van het Covid-19-virus nodig is.”

Bernard Roizman, een professor aan de Universiteit van Chicago, en tevens ook medeondertekenaar van de Lancet-brief, zei aan de Wall Street Journal dat hij nu gelooft dat “het virus naar een lab is gebracht. Ze zijn ermee aan de slag gegaan … en een slordig persoon heeft het naar buiten gebracht.” Hij zei dat het personeel van het laboratorium “nooit zal toegeven dat ze zoiets stoms hebben gedaan.”

Olie op het vuur…

Begin dit jaar trok een WHO-onderzoeksteam naar Wuhan voor een onderzoek naar de oorsprong van Covid-19. Tijdens hun verblijf in Wuhan bezocht het onderzoeksteam ook het Wuhan Instituut voor Virologie. Het viel echter op dat de enige Amerikaanse onderzoeker die deel uitmaakte van deze missie, niemand minder was dan … Peter Daszak.

Na het bezoek van het team aan Wuhan, werd in het eindverslag expliciet geconcludeerd dat het virus waarschijnlijk een natuurlijke oorsprong heeft. Vlak voor hun vertrek uit Wuhan, zei de Deense WHO-onderzoeker Peter Embarek tijdens een persconferentie, dat van alle mogelijkheden, de hypothese van een lablek als oorsprong van het virus achterwege zou worden gelaten en niet verder zou worden onderzocht aangezien een lablek “uiterst onwaarschijnlijk” was.

Maar midden augustus is Peter Embarek dan toch met de waarheid naar buiten gekomen. In een interview met de Deense televisiezender TV2, beweerde hij zelfs dat het een “waarschijnlijke hypothese is dat een onderzoeker besmet is geraakt tijdens veldwerk of in een laboratorium waardoor deze hele pandemie is begonnen.” Embarek onthulde ook hoe de WHO-onderzoekers door hun Chinese collega’s in Wuhan onder druk werden gezet.

Embarek verklaarde dat de Chinese onderzoekers actief werken aan het blokkeren van elk onderzoek naar het lablek. Zij verwierpen het idee eerst ronduit door te zeggen dat een lek onmogelijk was, maar bepaalde WHO-onderzoekers drongen aan op het opnemen van de mogelijkheid in hun rapport. Uiteindelijk kreeg China toch de overhand. Na twee dagen discussiëren stonden de Chinese onderzoekers de vermelding van een mogelijk lablek toe in het rapport, maar de WHO-onderzoekers werden gevraagd in de toekomst geen verder onderzoek hiernaar aan te bevelen. Deze concessie bleek achteraf een grote vergissing te zijn. 

Journalist Ian Birrell zei tijdens een interview met Skynews: “Ik denk dat het WHO-rapport al in diskrediet was gebracht voordat de inkt droog was. We wisten toen al dat de eindconclusie absurd was. We wisten dat bij sommige van de betrokken wetenschappers er sprake was van een hopeloze belangenvermenging. Het was gewoonweg belachelijk om iemand als Peter Daszak, die al vele jaren rechtstreeks betrokken was bij onderzoek in het Wuhan Instituut voor Virologie, mee op te nemen in het WHO-onderzoeksteam. Hij financierde het onderzoek in het Wuhan Instituut voor Virologie en is een persoonlijke vriend van Dr. Shi Zhengli, die aan het hoofd staat van het lab. Het was gewoon belachelijk om China de deelnemers van het WHO-team zelf te laten kiezen. Het was belachelijk om China toe te staan om hun mening te geven over de resultaten van het rapport en het was dan ook geen verrassing dat, zodra het rapport uitkwam, de inhoud ervan ook belachelijk was.”

 Conclusie: wat we weten en niet weten

Als eindconclusie kan worden gesteld dat noch de hypothese van het natuurlijk ontstaan, noch die van de ontsnappingshypothese definitief kunnen worden bewezen of uitgesloten.

In plaats daarvan kunnen we ons afvragen: welk scenario is het meest waarschijnlijk op basis van wat we dan wel weten? 

We weten dat er aan het Wuhan Institute of Virology “gain of function”-onderzoek is gedaan naar SARS-achtige vleermuiscoronavirussen die rond 2012 in de Chinese provincie Yunnan werden verzameld. 

We weten dat dit onderzoek deze virussen gedurende meer dan 6 jaar manipuleerde om hun virulentie te verhogen. 

We weten dat er in de geschiedenis veel voorbeelden zijn van lablekken waarbij gevaarlijke virussen konden ontsnappen. 

We weten dat coronavirusonderzoek werd uitgevoerd onder minimale veiligheidsomstandigheden, en dat het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken bezorgd was over het Wuhan Instituut voor Virologie vanwege de veiligheidsrisico’s.

We weten dat soldaten van over de hele wereld naar Wuhan kwamen rond het meest waarschijnlijke tijdstip waarop een lek in het lab kon optreden. 

We weten dat het virus in Wuhan is ontstaan met minimale genetische diversiteit, maar ongelooflijk goed is aangepast aan het infecteren van menselijke cellen. 

Het heeft tientallen jaren geduurd voordat het uitlekken van het H1N1-virus in 1977 algemeen als waarheid werd aanvaard. Laten we hopen dat we deze keer sneller tot de waarheid kunnen komen.